شيرهاي سنگي تاريخي در قبرستان‌هاي قديمي ايذه همچنان در ميان غفلت و بي‌توجهي مسئولان روزانه مي‌شکنند يا به سرقت مي‌روند در حالي که لزوم حفاظت از آنها به‌شدت احساس مي‌شود.
به گزارش مهر، 200 شير سنگي در سه کيلومتري شرق ايذه وجود دارد. مقبره‌اي موسوم به قبرستان شهسوار که در محوطه‌اي سرسبز و چشم‌نواز به حال خود رهاشده است. شيرهايي که نماد شمشير بر آنها هک و آيات قرآني نيز بر روي قبرها نگاشته شده است. شير به‌عنوان نماد قدرت در ميان بسياري از جوامع بشري به صورت‌هاي مختلف وجود دارد و شيرهاي سنگي نمونه‌اي از اين نماد در ميان بخشي از فرهنگ استان و کشورمان است. مشاور مديرکل ميراث فرهنگي و گردشگري استان در حوزه ميراث معنوي در اين باره به خبرنگار مهر گفت: شيرهاي سنگي يکي از تزئينات رايج ميان جوامع از جمله در خانه‌هاي بوروژوايي و اشراف هستند. قاسم منصور آل کثير افزود: اين نماد در فرهنگ‌هاي مختلف به صورت‌هاي متفاوتي ديده مي‌شود. براي مثال وجود بيش از 100 نام براي شير در ادبيات عرب از جمله اهميت به اين نماد را نشان مي‌دهد. اسم‌هايي مثل اُسامه، حيدر يا حيدرة، اسد، ليث، قَسوَرة و… به معناي شير هستند که نشان از ُبعد ارزش معنوي شير است.
آل کثير توضيح داد: اين نماد در استان را بيشتر در ميان جوامع بختياري مي‌بينيم. قبرستان شهسوار که گفته مي‌شود متعلق به دوره صفوي است نمونه بارز وجود بسياري از شيرهاي سنگي است که متأسفانه تاکنون به شيوه‌اي سنتي نگه‌داري مي‌شوند.
شيرهاي سنگي در معرض تخريب
وي همچنين يادآور شد: فراواني شيرهاي سنگي گويا از بين رفتنشان را امري عادي جلوه داده است. شيرهاي سنگي قابل جابجايي و در معرض تخريب هستند، بسياري از اين شيرها به سرقت رفته و شماري هم شکسته شده‌اند.
آل کثير درباره شيرهاي سنگي توضيح داد: نمي‌توان اين ميراث را انحصاري براي يک فرهنگ تعريف کرد و به نظرم اين نماد به‌عنوان ميراث مشترک همه مردم استان و همچنين کشورمان است. وجود آيات قرآني و شکل‌هاي شمشير هک شده بر بدنه شيرهاي سنگي نشانه‌هايي براي انجام پژوهش در ابعاد مختلف اين نماد است که آن را بدل به ميراث مشترک ميان فرهنگ‌ها با نشانه‌هاي اسلامي مي‌کند. وي گفت: در حوزه انسان‌شناسي و ميراث معنوي تأکيد بر شباهت فرهنگ‌ها با يکديگر است. کارشناسان برجسته انسان‌شناسي معتقدند که ميراث انسان‌ها بيش از آنکه نسبت به يکديگر تفاوت داشته باشد، بسيار شبيه به يکديگر هستند.
مشاور مديرکل ميراث فرهنگي و گردشگري استان خوزستان ضمن اشاره به نمونه‌هاي مشترک ميراث فرهنگ‌هاي استان افزود: براي نمونه در منطقه قشلاقي انبار سفيد لالي، در مجاورت عشاير محمدحسيني عکاشه، تعداد پنج شير سنگي وجود دارد که دوتاي آنها تراش مدرن خورده‌اند و سه تاي ديگر برش قديمي دارند. نکته بارز اين شيرها اين است که دور گردن آنها بافته‌اي از موي زن ديده مي‌شود که بنا به‌رسم رايج متعلق به خواهر، دختر يا مادر متوفي است. نمونه اين رسم را ميان مردم عرب استان مي‌بينيم که زنان گيس‌هاي خود را در روز تشيع جنازه، بر گردن اسب مي‌گذارند.
نياز به پژوهش در مورد شيرهاي سنگي
آل کثير گفت: اين نمونه و بسياري از مثال‌هاي ديگر نشان از تأثير و تاثر فرهنگ‌ها بر ديگري دارند. در مورد شيرهاي سنگي نيز به نظر مي‌آيد مي‌توان پژوهش‌هاي جديدتري با رويکرد ميراث مشترک بر روي آنها را انجام داد. وي توضيح داد: منطقه شهسوار(قبرستان‌هاي کهباد و ترشک) شهرستان ايذه به لحاظ تنوع و هم به لحاظ قدمت حائز اهميت است. شمار شير سنگي‌هاي اين منطقه چشم‌گير است. اين منطقه در سه کيلومتري شرق ايذه قرار دارد روستايي با سنگ برجسته‌اي از دوران عيلام کهن و قبرستاني با شيران سنگي وجود دارد.
آل کثير يادآور شد: سرهنري لايارد سياح و سياستمدار انگليسي که مدتي را (1840 – 1842 ) ميان بختياري‌ها زندگي کرده است در سفرنامه خود نوشته که مردم لر اين مکان را محل عبور امامزاده‌اي سوار بر اسب سياه مي‌دانند و هر ساله در اين مکان قرباني مي‌کنند. اين فعال ميراث فرهنگي اظهار کرد: اخيرا در خصوص انجام مستندسازي و پژوهش درباره شيرهاي سنگي با اداره ميراث فرهنگي شهرستان ايذه نيز به توافق‌هاي اوليه رسيدم.
مردم را آگاه کنيم
معمولا اندازه شيرهاي سنگي قرار گرفته شده بر روي قبرها بستگي به جايگاه متوفي نزد بازماندگانش دارد. ساختار شيرهاي سنگي به‌گونه‌اي است که انتهاي دست‌ها و پاهاي شير معمولا روي سطحي سنگي گذاشته مي‌شوند. همچنين دست‌ها به جلو کشيده شده‌اند تا شير سرپا بماند. هنگامي‌که وارد قبرستان تاريخي و باستاني کهباد در شهسوار ايذه مي‌شويد با انبوهي از شيرهاي سنگي يا به قول بختياري‌ها «برد سنگي» تاريخي روبه‌رو مي‌شويد که در کنار يا روي قبرها خودنمايي مي‌کنند. قبرستان شهسوار يا گورستان و زيارتگاه شهسوار واقع در روستاي کهباد يک در شمال شهرستان ايذه منبعي غني از وجود شيرهاي سنگي است. دبير انجمن دوستداران ميراث فرهنگي شهرستان ايذه نيز در اين باره به خبرنگار مهر گفت: قبرستان تاريخي شهسوار يکي از قديمي‌ترين و با اصالت‌ترين قبرستان‌هاي ايل بختياري است. فرامرز خوشاب اظهار کرد: ويژگي اين قبرستان داشتن شيرهاي سنگي با ابعاد و اندازه‌هاي مختلف است. در اين منطقه، شيرهايي سنگي وجود دارد که به دوره صفوي و پس از آن متعلق است.
وي ادامه داد: در اين قبرستان دو شير سنگي وجود دارد که از همه قديمي‌ترند و شرايط اين شيرهاي سنگي بسيار بد است. اين شيرهاي سنگي در حال نابود شدن هستند اما شاهد سرکشي به اين منطقه نيستيم و دريغ از يک جلسه خصوصي با دهياران، شوراها و مردم روستاهاي اطراف براي توجيه آنها تا اهميت اين قبرستان از نظر گردشگري براي آنها روشن شود. خوشاب اظهار کرد: شيرهاي سنگي قبرستان تاريخي و ملي شهسوار در فاصله حدود هفت کيلومتري ايذه قرار دارند و بالاي اين قبرستان به لحاظ موقعيت جغرافيايي نقش برجسته عيلامي قرار گرفته که تقريباً مربوط به سه هزار و 700 سال پيش است. وي بيان کرد: شيرهاي سنگي اين قبرستان جزو با ارزش‌ترين و متنوع‌ترين شيرهاي سنگي هستند اما متأسفانه در چند سال گذشته با توجه به عکس‌هايي که از آنها گرفته‌شده هر ساله تعداد آنها کمتر شده و در بعضي موارد شکسته و از بين رفته‌اند. اين دوستدار ميراث فرهنگي ادامه داد: اگر همين روند ادامه پيدا کند ما احتمال مي‌دهيم ظرف چند سال آينده ديگر هيچ‌گونه شير سنگي در اين منطقه پيدا نخواهيم کرد. خوشاب تصريح کرد: مهم‌ترين موضوعي که در اين منطقه وجود دارد اين است که از اين شيرهاي سنگي در سال حدود دو تا سه عدد توليد مي‌شود اما حدود سالي 10 عدد از آنها تخريب مي‌شود. همچنين از منظر ديگر، ارزش تاريخي شيرهاي سنگي شهسوار با توجه به مطالعه تاريخي که روي آنها صورت گرفته حتي تا دوران صفويه نيز بوده است.
وي ادامه داد: اين قبرستان اگر در وضعيت گذشته خود قرار داشت اکنون شرايط ثبت جهاني‌شدن را داشت. البته هنوز قابليت بازسازي و مرمت را دارد. پيشنهاد ما به اداره کل ميراث فرهنگي استان اين است که خودشان وارد عمل شود و به فرهنگسازي مردم درباره اهميت تاريخي اين آثار بپردازد تا حداقل مردم خودشان به‌صورت خودجوش حفاظت و حراست از اين آثار را انجام دهند.
چاره کار فرهنگسازي است
جليل رحماني، رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري شهرستان ايذه درباره حفاظت از شيرهاي سنگي به مهر گفت: تنها راه حفاظت، اين است که در کنار هر قبرستان شيرسنگي نگهبان بگذاريم که اين کار هم هزينه‌بر و غيرمنطقي است.
رحماني افزود: به نظرم بهترين روش فرهنگسازي است. مخصوصا راهنمايان گردشگري که در ايذه فعاليت دارند مي‌توانند در اين زمينه بسيار تأثيرگذار باشند.
وي همچنين يادآور شد: آسيب رساندن به آثار تاريخي تنها در ايذه اتفاق نمي‌افتد و در بسياري از شهرهاي کشور ديده‌شده است اما خوشبختانه به‌مرور در حال کم شدن است.
رئيس اداره ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري شهرستان ايذه گفت: متأسفانه در حوزه شيرهاي سنگي پژوهش‌هاي علمي دقيقي انجام‌نشده است و مي‌طلبد که در اين زمينه بيشتر ورود کنيم.
به گزارش مهر، آسيب رساندن به بنا و آثار تاريخي از دغدغه‌هاي هميشگي دوستداران ميراث فرهنگي کشور است. مسئولان ميراث فرهنگي نيز يکي از عوامل بازدارنده از تخريب اين آثار را فرهنگسازي و همراهي مردم مي‌دانند. ايذه ازجمله شهرهاي تاريخي کشور است که در آن آثار تاريخي عيلامي و اسلامي به‌وفور ديده مي‌شود.